Việc phân biệt mộ đá và lăng mộ đá là cần thiết. Nó giúp chúng ta có cái nhìn tổng quát và cách sắp xếp khi có công việc trong lĩnh vự này. Mộ đá là loại mộ làm từ những phiến đá lớn dùng để chôn cất người chết, chỉ có một gian. Chúng thường có ít nhất bốn tảng đá dựng đứng làm thành xung quanh, bên trên là phiến đá phẳng lớn đặt nằm ngang. Hầu hết các mộ đá xuất hiện từ thời đồ đá (4000 năm TCN). Thông thường mộ đá được phủ bằng đất hoặc được xếp bằng các hòn đá nhỏ hơn để tạo thành dạng gò để bảo vệ mộ đá khỏi sự bào mòn của tự nhiên.
Mộ đá một mái là loại có một phần mái che trên bia mộ
Còn với lăng mộ đá là một dạng lăng tẩm giống một công trình kiến trúc ngoài trời. Chúng không phủ đất hay đá nhỏ khác, có hàng rào bao quanh nơi chôn cất người chết và mộ đá nằm bên trong lăng mộ đá hoặc khu lăng mộ đá.
Không riêng khu vực Châu Á mà ở các nước khu vực Châu Âu nhất là Tây Âu những ngôi mộ đá khá phổ biến. Chúng được tìm thấy khoảng 7000 năm trước cùng với các nền văn minh cổ đại khác như: Ai Cập cổ đại, Ấn Độ cổ đại và vùng Trung Đông nhưng các nhà khỏa cổ cũng không biết rõ tác giả của các mộ đá đó là ai.
Tín ngưỡng tâm linh của mộ đá và lăng mộ đá
Tín ngưỡng tâm linh là giá trị truyền thống phi vật thể từ ngàn đời xưa của cha ông chúng ta, là một phần đời sống tinh thần của mỗi người dân. Để tỏ lòng kính trọng , ghi nhớ tới công ơn tổ tiên và muốn lưu giữ trường tồn với thời gian thì mộ đá đã được các thế hệ từ tổ tiên chúng ta xây dựng và sáng tạo các kiểu dáng khác nhau cho phù hợp với nhu cầu và phong thủy các địa phương. Khi cuộc sống vật chất được nâng lên thì nhiều gia đình, dòng họ mua riêng một khu đất đẹp về phong thủy làm khu lăng mộ đá làm nơi chôn cất cho các thành viên trong gia đình, dòng họ sau khi qua đời.
Lăng mộ đá là sản phẩm tâm linh nhưng lại có tính thẩm mỹ cổ kính, giá trị tinh thần rất cao. Xa xưa các bậc vua chúa , quan chức triều đình có địa vị, các nhà địa chủ có của cải thường xây dựng cho mình các khu lăng mộ để sau khi nhắm mắt sẽ được táng tại những lăng mộ đá này.
Trong các lăng mộ có các đấu thờ, các bia đá ghi lại các sự tích, điển tích hay tên tuổi, gia phả của một dòng họ hay một đời vua quan nào đó. Sự tồn tại của lăng mộ đá hay bia đá theo thời gian sẽ mang lại nét cổ kính, tôn nghiêm.
Các lăng mộ đá được xây dựng bằng các loại đá khác nhau nhưng đều có độ bền theo thời gian. Cũng như lăng mộ đá thì bia đá cũng được làm từ các loại đá khác nhau và được các nghệ nhân điêu khắc thể hiện các mẫu bia khác nhau.
Bia đá chất liệu đá xanh được đặt trước các mộ đá hay các khu lăng mộ đá của các đời tiên đế, các dòng họ hay các khi văn bia, di tích lịc sử.
Lăng mộ đá là tổng thể kiến trúc tâm linh nhưng lại mang tính nghệ thuật cổ kính. Đa dạng về kiểu dáng và hoa văn của từng khu vực, vùng miền hay của một dòng họ nào đó.
Lăng mộ đá được bố trí trồng nhiều cây xanh để tạo sự mát mẻ cho khu mộ.
Để có được một lăng mộ đá với các hoa văn chi tiết và các bia đá đẹp, ấn tượng thì đòi hỏi người nghệ nhân phải có một con mắt tinh tế về thẩm mỹ, một đôi bàn tay điêu luyện về nghề điêu khắc thì mới có thể làm ra được.
Lăng mộ đá có cuốn thư ngay cổng lăng bên trong là các mộ đá.
Để thờ cúng tổ tiên thì lăng mộ đá uy nghi, cổ kính và thẩm mỹ cao sẽ mang lại sự thanh thoát cho người âm là không thể thiếu trong đời sống tâm linh.
Lăng mộ đá được đục trạm từ các khối đá lớn.
Lăng mộ đá được làm từ các khối đá xanh và được các nghệ nhân chế tác thành các hình khối, khắc các hoa văn và dựng thành các khu lăng mộ đá.
Để tỏ lòng tôn kính, hiếu thuận đối với cha ông, tổ tiên, thì con cháu đời sau đã xây dựng lên các khu lăng mộ đá.
Ngoài ra để ghi lại các thông tin, điển tích, gia phả dòng họ …thì bia đá là một phần không thể thiếu được trong các khu lăng mộ đá.
Bia đá cũng được chế tác từ các loại đá khác nhau như đá xanh, cẩm thạch… và để được các nghệ nhân điêu khác lành nghề tạo lên.
Bia đá trong khu vực di tích được bảo vệ và bảo tồn.
Mỗi một bia đá có phong cách khác nhau tùy theo công lăng sử dụng vào vị trí hay mục đích nào.
Tóm lại là để có một khu lăng mộ đá đẹp , có các bia đá thẩm mỹ cao thì phụ thuộc và chất liệu đá và đôi bàn tay điêu luyện của nghệ nhân điêu khắc đá sẽ cho ra được sản phẩm mộ đá, lăng mộ đá và bia đá ưng ý.
